Znane i wielokrotnie cytowane stwierdzenie, że na tym świecie tylko dwie rzeczy są pewne: śmierć i podatki, jest przypisywane Benjaminowi Franklinowi, który to słynne zdanie miał sformułować w liście do pewnego francuskiego fizyka i encyklopedysty.
Co do śmierci raczej nikt nie ma wątpliwości. Co do podatków – bywa różnie.
Powszechny obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, wynika wprost z Konstytucji RP. Pomimo tego przepisy podatkowe przewidują możliwość przedawnienia zobowiązania podatkowego. W praktyce oznacza to, że po upływie określonego terminu, fiskus nie może skutecznie domagać się od podatnika zapłaty podatku lub wynikających z niego odsetek. Działanie przeciwne jest bezprawne – w razie wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego przedmiotem jest przedawnione zobowiązanie podatkowe, należy wnieść zarzuty dotyczące bezpodstawnego prowadzenia egzekucji.
Przedawnienie zobowiązania podatkowego powoduje jego wygaśnięcie, i co ważne, obejmuje również odsetki. Zasadniczy termin przedawnienia zobowiązania podatkowego wynosi 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Decydujące znaczenie ma zatem nie tylko powstanie zobowiązania podatkowego, ale upływ terminu płatności podatku. Z tego względu w praktyce może się okazać, że termin przedawnienia wynosi prawie 6 lat.
W każdym podatku termin jego zapłaty określa odpowiedni przepis ustawy dotyczącej tego podatku. Przykładowo w podatku od towarów i usług termin płatności upływa 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. W przypadku rozliczeń kwartalnych termin ten upływa 25. dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy. W podatkach dochodowych zobowiązanie podatkowe ma charakter roczny, a tym samym powstaje po jego zakończeniu. W podatku dochodowym od osób fizycznych jest to co do zasady rok kalendarzowy – termin złożenia zeznania i płatności podatku upływa 30 kwietnia roku następnego.
Przykład: Jan Kowalski prowadzi działalność gospodarczą i rozlicza się na tzw. ryczałcie. Ostateczny termin na złożenie PIT-28 za 2020 r. przypadał na dzień 01.03.2021 r. Termin przedawnienia dla tego zobowiązania podatkowego zaczyna biec zatem od dnia 31.12.2021 r. Oznacza to, że co do zasady przedawnienie podatku nastąpi z końcem 31.12.2026 r.
Liczenie terminu przedawnienia nie byłoby skomplikowane gdyby nie fakt, że przy jego obliczaniu należy brać pod uwagę zdarzenia, które przerywają bądź zawieszają jego bieg. I tak zgodnie z przepisami Ordynacji Podatkowej bieg przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości oraz zastosowanie środka egzekucyjnego (np. w postaci zajęcia ruchomości czy rachunków bankowych). Z kolei do zdarzeń zawieszających bieg terminu przedawnienia zalicza się m.in. wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe o którym podatnik został zawiadomiony lub wniesienie skargi do sądu administracyjnego (w każdym przypadku musi dotyczyć zobowiązania podatkowego co do którego biegnie termin przedawnienia). Przy czym przerwanie biegu przedawnienia ma skutek dalej idący – jego bieg liczymy od początku (czyli ponownie 5 lat) od dnia wskazanego w ustawie (np. przy ogłoszeniu upadłości termin 5-letni zaczynamy liczyć na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego). Z kolei w przypadku zawieszenia, do 5-letniego terminu przedawnienia „dodajemy” okres zawieszenia (np. przy postępowaniu karnoskarbowym jest to okres od dnia wszczęcia do dnia prawomocnego zakończenia tego postępowania).
Kwestią wywołującą liczne kontrowersje jest przepis Ordynacji Podatkowej wskazujący, że zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym nie ulegają przedawnieniu, a po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Jednakże bazując na wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego można wskazywać na niekonstytucyjność tego przepisu.
Od terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego należy jeszcze odróżnić termin przedawnienia prawa do wydania decyzji ustalającej wysokość podatku, który wynosi co do zasady 3 lata. W tym przypadku zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą doręczenia decyzji podatnikowi (dotyczy to np. podatku rolnego czy podatku od nieruchomości). Po upływie tego okresu (liczonego od końca roku kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy), organ nie ma prawa wydać takiej decyzji. Termin ten przedłuża się do lat 5, jeżeli podatnik wbrew obowiązkowi nie złoży w terminie deklaracji podatkowej bądź zawrze w niej nieprawdziwe dane (np. przy deklaracji podatku od darowizn i spadku).
Powyższe wskazuje, że prawidłowe obliczenie terminu przedawnienia podatków wymaga dokładnego przeanalizowania całokształtu konkretnej sprawy. W przypadku współwystępowania zdarzeń zawieszających czy przerywających bieg terminu przedawnienia, niezmiernie ważne jest uważne gromadzenie poszczególnych pism otrzymywanych w danej sprawie, włącznie z oznaczeniem dat ich otrzymywania.
aplikant radcowski
Ewelina Wojcieszek
