Jak orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wpływa na ponowne przeliczenie emerytury?

W ostatnim czasie w środowisku prawniczym, ale i wśród osób, które skorzystały przed 6 czerwca 2012 roku z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę (i otrzymały świadczenie przed 1 stycznia 2013), wiele mówi się na temat wyroku Trybunału Konstytucyjnego z czerwca 2024 roku. Sprawa dotyczyła bowiem sposobu przeliczania emerytur tych osób, mimo tego, że nie miały świadomości konsekwencji swoich decyzji. W związku z tym TK uznał artykuł 25 ust. 1b ustawy emerytalnej za niekonstytucyjny, gdyż ww. osoby nie miały możliwości zapoznania się z nim. Jaki to ma wpływ na przeliczanie emerytury? Co oznacza dla tych emerytów, że wyrok TK nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw RP? By dowiedzieć się więcej na ten temat – zachęcamy do przeczytania niniejszego artykułu.

Czego dotyczy sprawa?

Szacuje się, że około 200 tysięcy osób w momencie skorzystania z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed 6 czerwca 2012 roku (czyli przed ogłoszeniem w Dzienniku Ustaw nowelizacji ustawy emerytalnej) nie miało pełnej świadomości dotyczącej tego, jak będą wyglądały ich świadczenia w przyszłości, tj. po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. W momencie bowiem osiągnięcia 60 lat przez kobiety i 65 lat przez mężczyzn ich „właściwe” świadczenia zostały obniżone o kwotę odpowiadającą pobranym dotychczas emeryturom. Co należy podkreślić – osoby te nie miały świadomości, że tak będzie wyglądał przewidywany dla nich przelicznik. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy te są niekonstytucyjne, gdyż naruszają normy zawarte w art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, czyli prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz zasad sprawiedliwości społecznej.

Co to oznacza dla samych emerytów, których dotyczy ten wyrok? Według szacunków ZUS, osoby uprawnione mogą uzyskać podwyżkę świadczenia o nawet 1200 złotych oraz wyrównanie na poziomie do około 64 tysięcy złotych. Kwestia wysokości podwyższenia stałej kwoty i rekompensat zależy od kilku czynników, w tym m.in. od momentu złożenia wniosku o przejście na wcześniejszą emeryturę.

Kogo dotyczy kwestia poruszana w wyroku z 4 czerwca 2024 roku?

Wskazuje się, że uprawnionymi do skorzystania z „furtki”, jaką otwiera wyrok w sprawie SK 140/20, są kobiety, które urodziły się w latach 1949-1959 (z wyłączeniem rocznika 1953 – więcej o tym poniżej) oraz mężczyźni urodzeni w latach 1949-1952 i 1954 r.

O co natomiast chodzi w przypadku kobiet z rocznika 1953? W przypadku pań urodzonych w tym roku Trybunał Konstytucyjny zajął stanowisko już wcześniej, a dokładniej mówiąc w wyroku z 6 marca 2019 r. Już wtedy TK uznał art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej za niezgodny z konstytucją w odniesieniu do kobiet z 1953 r. Wynika to z faktu, że nie mogły one uniknąć zastosowania ww. przepisu i jednocześnie mogły przejść na „standardową” emeryturę dopiero po jego wejściu w życie (w przeciwieństwie do pań z wcześniejszych roczników). W opinii TK, gdyby kobiety z 1953 roku miały wiedzę dotyczącą niekorzystnego przelicznika, niewykluczone, że nie skorzystałyby one z tej opcji, co narusza zasadę zaufania do państwa.

W tym kontekście więc wyrok z 4 czerwca 2024 roku jest szerszy, gdyż obejmuje większą grupę społeczną. Co do zasady – mechanizm odliczania dotychczas pobranych kwot od podstawy został uznany za zgodny z Konstytucją. Problem więc stanowi inna kwestia – sposób jego wprowadzenia, w tym brak rzetelnej informacji dotyczących konsekwencji jego działania oraz niezastosowanie odpowiedniego vacatio legis. Prawo to bowiem oddziaływało na osoby, które nie miały jeszcze możliwości zapoznania się z treścią art. 25 ust 1b ustawy emerytalnej, czyli przed 6 czerwca 2012 roku.

Wyrok TK nie został opublikowany – co to oznacza?

Czy samo ogłoszenie wyroku przez TK „załatwia sprawę” i stanowi podstawę do składania skutecznych wniosków o ponowne przeliczenie emerytur? Obecnie nie jest to pewne, gdyż nie został on opublikowany w Dzienniku Ustaw. To z kolei stanowi istotny warunek, aby był on powszechnie respektowany przez sądy i rozpatrywany w sprawach osób pokrzywdzonych.

Niemniej warto wspomnieć, że mimo iż nie doszło do publikacji wyroku, niektóre sądy uznają go za element polskiego porządku prawnego. Są to jednak nieliczne sprawy i wiążą się z potencjalnym ryzykiem ich przegrania.

Co w takiej sytuacji można zrobić? Z jednej strony – warto śledzić, czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego został ogłoszony w Dzienniku Ustaw. Z drugiej – im więcej sądów będzie rozstrzygać na korzyść emerytów, tym większe prawdopodobieństwo, że także pozostałe organy będą wydawać pozytywne dla nich wyroki. Warto przy tym dodać, że według informacji ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 25 marca 2025 roku, wykaz prac legislacyjnych i programowych RM został uzupełniony o projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur FUS dla tej grupy emerytów i przewiduje się, że projekt zostanie przyjęty przez Radę Ministrów w III kwartale 2025 roku.

Jak starać się o ponowne przeliczenie emerytury?

Niemniej niemałe grono osób spośród niemal 200 tysięcy wcześniejszych emerytów, podejmuje decyzje, by zawalczyć o wyższą emeryturę. Aby to zrobić, w pierwszej kolejności należy zwrócić się do ZUS-u z wnioskiem o ponowne jej przeliczenie. Za podstawę prawną należy podać wyrok TK z 4 czerwca 2024 o sygnaturze SK 140/20, stwierdzający niekonstytucyjność art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z dużym prawdopodobieństwem ZUS odrzuci taki wniosek. Co wtedy? Wówczas należy złożyć stosowne odwołanie do właściwego Sądu Okręgowego (Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych). Jak wspomnieliśmy wyżej – wiąże się to z pewnym ryzykiem, jednakże coraz więcej sądów przychyla się do uznawania wyroku TK mimo braku jego publikacji w Dzienniku Ustaw.

Wsparcie prawników w sprawie przeliczania emerytur

Problem niekorzystnego przeliczania świadczeń dla osób, które przeszły na wcześniejszą emeryturę bez wiedzy o mechanizmie działającym na podstawie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest istotny społecznie. Tysiące osób bowiem zostało pokrzywdzonych przez państwo, gdyż brakło brak rzetelnej informacji o skutkach ich decyzji. Jednak walka o tę sprawę jak najbardziej daje szansę na to, aby uzyskać pozytywną decyzję lub wyrok o korzystnym przeliczeniu wysokości świadczenia. W staraniach tych mogą pomóc wykwalifikowani prawnicy, sporządzając pismo oraz reprezentując klienta przed właściwymi organami. Takimi sprawami zajmuje się również nasza kancelaria.