Jakie są zasady przyznawania rekompensat przez ZUS?
W wyniku zmian przepisów prawnych, jakie weszły w życie 1 stycznia 2009 roku, pewne osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, utraciły uprawnienie do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Wynika to z faktu, że zmieniły się warunki dotyczące takiej opcji. W związku z tym prawodawca wprowadził możliwość uzyskania tzw. rekompensat do emerytur. Czym one są? Na jakich zasadach są one przyznawane? Te kwestie omawiamy w prezentowanym artykule. Zapraszamy do przeczytania go już teraz.
Czym są rekompensaty od ZUS?
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, w artykule 2. pkt 5 określa rekompensatę jako „odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób niemających ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej”.
Należy w tym punkcie zaznaczyć, że rekompensata nie jest przyznawana w formie osobnej kwoty, którą dodaje się do emerytury. To dodatek do kapitału początkowego. Dzięki temu zwiększa się podstawa obliczenia emerytury. Co istotne – podlega ona również waloryzacji.
Kto jest uprawniony do uzyskania rekompensaty od ZUS?
Aby uzyskać rekompensatę od ZUS do emerytury, należy jednocześnie spełnić szereg warunków. Przede wszystkim osoba uprawniona do tego typu odszkodowania powinna wykazać, że przed 1 stycznia 2009 roku pracowała w szczególnych warunkach lub wykonywała pracę o szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS) przez co najmniej 15 lat. Podkreślmy – chodzi wyłącznie o przypadki, w których wykonywało się te obowiązki stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Rekompensata przysługuje wyłącznie osobom niemającym prawa do wcześniejszej emerytury. Takie uprawnienia mogą wynikać np. z Karty Nauczyciela, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego lub ustawy o emeryturze pomostowej. Innymi słowy – jeśli nie obowiązują aktualnie przepisy, na mocy których dany pracownik mógłby przejść na wcześniejsze świadczenie emerytalne, a wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (w myśl ww. aktu prawnego), może ubiegać się o takie odszkodowanie.
Aby uzyskać ten dodatek, należy osiągnąć również powszechny wiek emerytalny. Oznacza to, że mogą wnioskować o niego wyłącznie kobiety po ukończeniu 60 lat i mężczyźni po 65 roku życia. Składając zaś taki wniosek, należy przedłożyć dokumentację poświadczającą, że wykonywało się pracę o takim charakterze.
Czym są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze?
Warto wskazać, że prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w tym przypadku wynikają z nieco innego katalogu niż obecnie obowiązujący. W tej sytuacji bowiem odnosimy się do prac wymienionych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zakres ten w ww. rozporządzeniu był szerszy niż w załączniku do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.
Dlatego więc, szukając uzasadnienia do uzyskania rekompensaty, należy odwołać się do wcześniejszego aktu prawnego, by dowiedzieć się, czy konkretny rodzaj realizowanych zadań wiązał się z prawem do wcześniejszej emerytury.
Od czego zależy wysokość rekompensaty?
Na wysokość rekompensaty składa się kilka istotnych czynników. Należy do nich m.in. długość stażu ubezpieczeniowego (zarówno okresów składkowych, jak i nieskładkowych sprzed 1 stycznia 2009 roku),w tym też to, przez jaki czas wykonywało się pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (również przed 1 stycznia 2009 r.). Oprócz tego bierze się pod uwagę obniżony wiek emerytalny dla konkretnego rodzaju pracy oraz wiek, jaki dana osoba osiągnęła na koniec roku 2008.
Istotny jest też wzór, na podstawie którego ZUS wylicza wysokość składki. Uwzględnia przy tym wysokość hipotetycznej emerytury oraz współczynnik wymogów do wcześniejszej emerytury spełnionych do dnia 31 grudnia 2008 roku, wyliczany na podstawie:
- długości trwania okresów składkowych i nieskładkowych na ten dzień w stosunku do wymaganego stażu ubezpieczeniowego (20 dla kobiet i 25 dla mężczyzn),
- stażu (w latach) pracy w warunkach szczególnych lub na stanowisku o szczególnym charakterze,
- stosunku wieku z 31 grudnia 2008 roku pomniejszonego o 18 lat do obniżonego (także pomniejszonego o 18 lat) wieku, w którym dana osoba mogła przejść na wcześniejszą emeryturę.
Wartości te mnoży się, a z ich iloczynu wyciąga pierwiastek sześcienny. Na wzorze wygląda to tak:
- R = 64,32 (wartość stała) x K (kwota hipotetycznej emerytury) x X (współczynnik obliczany na podstawie ww. składowych).
Czego nie wlicza się w podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne?
W kontekście emerytury i ewentualnej rekompensaty należy jeszcze wspomnieć, że Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe wyłącza też pewne przychody. Wśród nich wylicza się m.in.:
- nagrody jubileuszowe, przysługujące pracownikowi nie częściej niż co 5 lat,
- odprawy dla pracowników odchodzących na emeryturę lub rentę,
- odprawy, odszkodowania i rekompensaty przysługujące pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy (w tym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy albo rozwiązania jej bez wypowiedzenia).
Więcej na ten temat można znaleźć w § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia.
Czego potrzeba, aby uzyskać stosowną rekompensatę od ZUS?
Aby starać się o rekompensatę, należy złożyć stosowny wniosek. Robi się to wraz ze złożeniem podania o przyznanie emerytury, po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego. Do tego zaś należy złożyć odpowiednie dokumenty, czyli świadectwo pracy lub zaświadczenie (także w formie odpisu od pracodawcy, jeśli jeszcze istnieje) potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Co zrobić w sytuacji, gdy nie mamy odpowiedniej dokumentacji, a zakład pracy już nie funkcjonuje? Wówczas należy zwrócić się do stosownych archiwów z aktami osobowymi. Tam składa się odpowiedni wniosek o wydanie odpisu świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a najlepiej kopii całych akt osobowych. Taki ruch bywa konieczny w sytuacji, gdy świadectwo pracy nie istnieje, ale w dokumentach mogą być inne pisma, jakie ZUS może uwzględnić przy rozpatrywaniu sprawy o rekompensatę.
Jeśli jednak nawet to nie pomogło i ZUS wydał negatywną decyzję – pozostaje jeszcze możliwość wystąpienia na ścieżkę sądową. W takich przypadkach uwzględniana jest nie tylko dokumentacja, ale i dowody z zeznania świadków.
Rekompensata do emerytury od ZUS – podsumowanie
W wyniku zmian prawnych, jakie zachodziły na przestrzeni lat, wiele osób mogło zostać pokrzywdzonych przez np. odebranie praw do wcześniejszej emerytury lub niższe stawki. Jeśli przed 1 stycznia 2009 roku wykonywaliście Państwo pracę przez minimum 15 lat w warunkach szczególnych lub pracy o szczególnym charakterze i chcecie ubiegać się o stosowną rekompensatę za utratę uprawnień do przejścia na wcześniejszą emeryturę – zawsze możecie skonsultować się z prawnikiem, który pomoże ocenić konkretną sytuację i wskazać stojące przed Państwem możliwości.
