Czy ZUS może zakwestionować umowę o pracę?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przez wielu uważany jest za „państwo w państwie”. Ta potężna instytucja dysponuje gigantycznymi środkami, z których wypłaca nie tylko emerytury, ale i szereg świadczeń społecznych, jakie należą się m.in. pracownikom. Z tych powodów w interesie ZUS jest szukanie ewentualnych nieścisłości prawnych np. w kontraktach zawieranych między pracodawcą a pracownikiem i podważanie umów o pracę. Jakie przesłanki zaś mogą zaważyć na takiej decyzji? Kiedy ZUS może zakwestionować umowę o pracę? Jakie są tego konsekwencje i czy istnieje tryb odwoławczy? Na te i wiele innych pytań odpowiadamy poniżej. Zapraszamy do przeczytania artykułu.

Kontrola ZUS w zakładzie pracy

Umowa o pracę daje pracownikowi szerokie możliwości w zakresie otrzymywania różnych świadczeń. Z jednej strony – fundusze są gromadzone na potrzeby przyszłej emerytury. Z drugiej – w razie choroby, wypadku czy innych problemów ze zdrowiem, osoba zarejestrowana w ZUS jako zatrudniona na UoP ma szansę korzystania ze świadczeń społecznych. W pewnych sytuacjach jednak kontrolerzy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mogą dopatrywać się pewnych nieprawidłowości. Zazwyczaj dzieje się to w sytuacji, gdy np.:

• szybko pojawiło się ryzyko ubezpieczeniowe (np. zatrudnienie kobiety w ciąży, osoby w złym stanie zdrowia, co nie pozwala jej świadczyć pracę na rzecz pracodawcy),
• zmienił się tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym (np. z umowy zlecenia lub B2B na umowę o pracę; zwykle w sytuacji, gdy zaraz po tym zdarzeniu osoba poszła na zwolnienie lekarskie),
• wspólnik zatrudnił się we własnej spółce (np. w sytuacji niezdolności do pracy z tytułu choroby lub ciąży),
• przed rozpoczęciem pobierania świadczenia społecznego doszło do nagłej podwyżki pensji lub zmienił się wymiar pracy,
• pracodawca zgłosił pracownika do ubezpieczeń społecznych po ustawowym, 7-dniowym terminie od momentu rozpoczęcia pracy.

Jeśli ZUS wykryje podobne przypadki, wszczyna stosowną kontrolę (postępowanie wyjaśniające). Prowadzone przez nich czynności mogą mieć bardzo szeroki zakres i sprawdzać prawidłowość m.in.:

• wypełnienia dokumentów (w tym właściwe sporządzenie wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe),
• wystawienia zaświadczeń,
• zgłoszenia danych dla celów ubezpieczeń społecznych,
• opłacania składek ZUS.

W końcu – mogą też skontrolować ważność umowy o pracę, aby uznać, czy faktycznie pracownik na jej podstawie może być objęty ubezpieczeniami społecznymi. Sprawdzeniu podlegają nawet pojedyncze postanowienia kontraktu. Jeśli zaś stwierdzą, że mają podstawy do podważenia UoP – często wydają taką decyzję.

W jakich sytuacjach ZUS może zakwestionować umowę o pracę?

Wymienia się kilka przesłanek, które mogą stanowić powód podważenia kontraktu między pracodawcą a pracownikiem. Najczęściej to np.:

• zawarcie umowy dla pozoru,
• zawarcie umowy w celu obejścia prawa.

Pozorność umowy o pracę to jedno z najczęstszych uzasadnień dla decyzji ZUS i istotny powód do podważenia takiego kontraktu. Samo podpisanie umowy bowiem nie przesądza o wejściu w stosunek pracy. Konieczne jest, aby jej postanowienia były faktycznie wykonywane.

Co znaczy, że umowa została zawarta dla pozoru? Otóż obie strony oficjalnie wyrażają zgodne oświadczenia woli, ale w rzeczywistości nie mają zamiaru realizacji ich postanowień. Co ważne – obie strony takiego kontraktu mają świadomość i akceptują to, że umowa została zawarta dla pozoru. Najczęściej prawdziwy zamiar jest inny, skrywany przed osobami trzecimi, a celem jest wprowadzanie organu rentowego w błąd. Skutkiem tego pracownik może niesłusznie pobierać świadczenia społeczne.

Co natomiast oznacza, że umowę o pracę sporządzono w celu obejścia prawa? Tak nazywa się kontrakt, który – znów – pozornie jest zgodny z ustawą, a w rzeczywistości realizuje postanowienia niezgodne z prawem. Co ważne – postanowienia takiej umowy mogą być realizowane przez pracownika, nawet w niepełnym zakresie, jednak czynności te nie służą uzyskaniu wynagrodzenia. Pracodawca zaś zwykle nie oczekuje ich wykonywania zobowiązań ze strony pracownika. W takich sytuacjach często kontrola ZUS bywa dużo szersza, gdyż wymaga sprawdzenia:

• rzeczywistego zakresu działalności pracodawcy przed i po zatrudnieniu pracownika,
• dochodu pracodawcy (w celu ustalenia finansowych możliwości wypłacania wynagrodzenia),
• zdolności zatrudnionego do wykonywania konkretnego rodzaju pracy (począwszy od doświadczenia i wyszkolenia, po stan zdrowia).

Jakie są konsekwencje zakwestionowania umowy o pracę?

Jeśli prowadzone postępowanie wyjaśniające zakończy się decyzją, na podstawie której umowa o pracę zostanie podważona, np. ze względu na pozorność umowy o pracy, pracownik nie ma możliwości korzystania ze świadczeń ZUS. Jeśli zaś otrzymał wypłaty w ramach np. ubezpieczenia chorobowego, będzie musiał je zwrócić w określonym terminie pod groźbą wszczęcia procedury egzekucyjnej. Sama umowa o pracę zaś najczęściej zostaje uznana za nieważną (stosunek pracy więc nie istniał na żadnym etapie współpracy np. z przedsiębiorcą).

Pracodawca z kolei będzie miał obowiązek wyrejestrować pracownika z ubezpieczeń społecznych, składając odpowiedni formularz, ale także dokonać korekt stosownych dokumentów. Konieczne będzie m.in.:

• skorygowanie dokumentacji rozliczeniowej,
• wyzerowanie podstawy wymiaru składek,
• w przypadku złożenia zeznania rocznego – dokonanie odpowiednich korekt,
• wyksięgowanie wypłaconego wynagrodzenia z kosztów uzyskania przychodu.

Czy istnieje szansa na odwołanie się od decyzji ZUS-u?

Zarówno pracodawca, jak i pracownik mają możliwość złożenia zażalenia na decyzję administracyjną wydaną przez ZUS. W takim przypadku należy złożyć stosowny pozew. Konieczne jednak będzie zgromadzenie odpowiedniego materiału dowodowego (np. świadczącego o tym, że praca w istocie była wykonywana przez pracownika na rzecz pracodawcy).

Odwołanie należy złożyć w ciągu miesiąca od otrzymania decyzji do właściwego Sądu Okręgowego za pośrednictwem jednostki ZUS, która wydała zaskarżaną decyzję. Takie rozwiązanie – z jednej strony – może doprowadzić do uchylenia decyzji przez sam Zakład Ubezpieczeń Społecznych (jeśli dowody były w ocenie organu wystarczające) lub – z drugiej – do wszczęcia całego postępowania dowodowego.

W odwołaniu należy wskazać:

• osoby (fizyczne, prawne lub jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej), której dotyczy decyzja,
• adres tej osoby,
• zaskarżaną decyzję,
• powody wniesienia odwołania wraz z uzasadnieniem.

Pomoc kancelarii prawnej w starciu z ZUS-em

Przeprowadzenie procedury odwoławczej wymaga przygotowania stosownych dowodów przemawiających za racją pracodawcy czy pracownika. To ważne, gdyż samo wniesienie odwołania nie gwarantuje sprawiedliwego wyroku (mimo że działalność ZUS na tym polu często bywa nadgorliwa, a sądy nierzadko podważają decyzje administracyjne kontrolerów). W przypadku wątpliwości, jak się przygotować do takiej sprawy, można skonsultować się z prawnikami, którzy specjalizują się w tej materii. Radca prawny będzie w stanie ocenić argumenty przytoczone przez kontrolerów, jak i określić możliwe ścieżki działania odwołujących się w trakcie postępowania sądowego. Może też pomóc przywrócić moc zawartej umowy o pracę.