Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, tj. taka, w której wykonywało się zadania potencjalnie zagrażające zdrowiu lub życiu albo wymagające wyjątkowej odpowiedzialności, stanowi nie lada obciążenie dla wykonujących ją osób. Z tych przyczyn ustawodawca przewidział możliwość ich wcześniejszego odejścia z rynku pracy na określonych warunkach, czyli na emeryturę pomostową. Czym ona jest? Kto ma do niej prawo i jakie warunki musi spełniać? Zachęcamy do przeczytania tego artykułu, gdzie piszemy więcej na ten temat.
Czym jest emerytura pomostowa?
Regulowana ustawą z dnia 19 grudnia 2008 roku emerytura pomostowa to rodzaj świadczenia pieniężnego przysługującego osobom, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Oznacza to, jak wspomnieliśmy powyżej, że pracownicy ci mogli odnieść trwały uszczerbek na zdrowiu, co wynika z ryzyka zawodowego obecnego na danym stanowisku pracy lub związanego z wiekiem. Ale nie tylko. Więcej o tym, komu ona przysługuje, piszemy poniżej.
Istotna kwestia, jaka zastanawia osoby zainteresowane przejściem na takie świadczenie, to jego wysokość. Otóż wylicza się ją na tych samych zasadach, co emeryturę powszechną dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny. Co istotne – nie może ona być niższa niż minimalna emerytura, a praktyka wskazuje, że często jest wyższa od tego poziomu.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać emeryturę pomostową?
Wymienia się kilka kryteriów, jakie trzeba spełnić, by uzyskać emeryturę pomostową. Należy podkreślić, że muszą one być spełnione jednocześnie (czyli dana osoba musi spełniać każdy warunek). O ten rodzaj świadczenia więc można starać się, gdy:
- zostało się urodzonym po 31 grudnia 1948 roku,
- pracowało się w szczególnych warunkach lub świadczyło pracę o szczególnym charakterze nie krócej niż przez 15 lat,
- po 31 grudnia 2008 roku pracowało się w szczególnych warunkach lub wykonywało obowiązki zawodowe o szczególnym charakterze (katalog tych prac jest wymieniony w ustawie o emeryturach pomostowych),
- ukończyło się – w przypadku kobiet – 55 lat albo – w przypadku mężczyzn – 60 lat,
- suma okresów składkowych i nieskładkowych opiewa na co najmniej odpowiednio – 20 lat (w przypadku pań) i 25 lat (w przypadku panów); jednocześnie okresy nieskładkowe zalicza się w wymiarze nie większym niż 1/3 okresów składkowych.
Warto przy tym podkreślić, że w 2024 roku wprowadzono istotną zmianę, tj. od uprawnionego nie wymaga się już udokumentowania ww. prac, jeśli były one wykonywane przed 1 stycznia 1999 roku, co wielu osobom otwiera możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę.
Praca w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze
Żeby w pełni zrozumieć, jakie należy spełnić warunki, by skorzystać z opcji emerytury pomostowej, należy wyjaśnić, czym są prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze.
Opiszmy najpierw pierwszy wymieniony rodzaj. Tym mianem określa się stanowiska, na których występują czynniki ryzyka mogące z wiekiem (z dużym prawdopodobieństwem) spowodować trwały uszczerbek na zdrowiu ze względu na szczególne warunki środowiskowe. Czynniki te mogą być determinowane siłami natury lub procesami technologicznymi przekraczającymi poziom możliwości pracowników i to mimo zastosowania środków profilaktycznych – technicznych, organizacyjnych czy medycznych.
Nie bez przyczyny w ustawie definicja o pracach w szczególnych warunkach wspomina się o wieku. Wpływ procesu starzenia się na możliwości bezpiecznego wykonywania danych obowiązków w niebezpiecznym środowisku stanowił istotną przesłankę do wprowadzenia emerytur pomostowych jako opcję wcześniejszego odejścia i skorzystania ze świadczeń emerytalnych.
W tym katalogu zalicza się m.in. prace determinowane siłami natury, więc pod ziemią, na wodzie czy w powietrzu, a także procesami technologicznymi, czyli w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, ciężkie prace fizyczne (w tym z bardzo dużym obciążeniem statycznym w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała) lub w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego. W katalogu zawartym w ustawie można znaleźć m.in. prace:
- rybaków morskich,
- na morskich platformach wiertniczych,
- bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych z wyrobami ogniotrwałymi,
- wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych,
- garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór.
Czym natomiast są prace o szczególnym charakterze? Tym mianem określa się rodzaj stanowisk wymagających szczególnej odpowiedzialności i sprawności psychofizycznej, potrzebnych do wykonywania czynności w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu (w tym zdrowiu i życiu innych osób), przy czym możliwość ta zmniejsza się wraz z wiekiem (w tym przed osiągnięciem wieku emerytalnego). W tej grupie zawodowej wymienia się m.in.:
- pilotów i instruktorów lotnictwa,
- strażników ochrony kolei,
- operatorów reaktorów jądrowych,
- członków zespołów ratownictwa medycznego,
- personel medyczny na oddziałach psychiatrycznych, pracujących w bezpośrednim kontakcie z pacjentami (na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego).
Więcej na temat prac, które należą do obu grup, można znaleźć w końcowej części ustawy, gdzie zostały one dokładnie wyliczone.
Zalety emerytury pomostowej
Główną korzyścią wynikającą z istnienia emerytury pomostowej jest możliwość przejścia na świadczenia emerytalne na kilka lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Z jednej strony to ważne dla osób wykonujących daną pracę, gdyż unikają nadmiernego obciążenia organizmu i potencjalnych szkód dla zdrowia. Z drugiej – dla bezpieczeństwa publicznego, gdyż ogranicza ryzyko wystąpienia wypadków, w których narażone byłoby zdrowie i życie osób postronnych. Ponadto duże znaczenie ma wartość świadczenia i fakt, że podlega ono corocznej waloryzacji.
Jak wnioskować o emeryturę pomostową?
Najpierw należy upewnić się, że wykonywało się pracę ujętą w ustawie. Warto więc zapoznać się z pełnym katalogiem stanowisk dostępnym w tym akcie prawnym. Kluczowe będzie także sprawdzenie świadectwa pracy, w którym mogą być ujęte informacje o wykonywaniu obowiązków zawodowych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dokumentacja ta będzie niezbędna do udowodnienia w ZUS, że wykonywało się taką pracę.
Podstawą wnioskowania o emeryturę pomostową jest formularz EPOM, do którego dołącza się odpowiednie załączniki (w tym ww. świadectwo lub zaświadczenie o pracy). W określonych przypadkach bywa konieczne również przedłożenie orzeczenie o niezdolności do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Ponadto potrzebna może być dokumentacja niezbędna do ustalenia kapitału początkowego.
Czy ZUS może odrzucić wniosek o emeryturę pomostową?
To możliwe. W takim przypadku osobie ubiegającej się o przejście na to świadczenie przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 1 miesiąca od otrzymania decyzji. W takich sytuacjach też można skorzystać ze wsparcia prawników, którzy mogą pomóc przejść przez wszystkie procedury związane z tą sprawą
