Uchylenie od obowiązku alimentacyjnego wobec dorosłego dziecka
Wprowadzenie
Poniższy artykuł ma na celu przybliżyć problematykę jaką jest wypłacanie alimentów dla dziecka po osiągnięciu przez niego pełnoletności. Czy alimenty nadal mają być płatne do rąk jednego z rodziców – tak jak zostało wskazane (zazwyczaj) w wyroku sądowym?
Obowiązek alimentacyjny spoczywa na rodzicach od momentu przyjścia na świat dziecka, a żadne przepisy nie określają jednoznacznie momentu, w którym miałby on ustać, aż do momentu śmierci.
Osobą uprawnioną do świadczeń alimentacyjnych jest wyłącznie osoba, której potrzeby mają zostać zaspokojone za pomocą tych świadczeń. Powodem jest osoba, na rzecz której urzeczywistnić ma się prawo. Stąd jedną ze stron postępowania nie jest -przykładowo rzecz biorąc- matka, lecz dziecko, którego matka występuje jako jego przedstawiciel ustawowy.
W orzeczeniu zasądzającym alimenty dla niepełnoletniego dziecka, zostaje wymieniona osoba-opiekun, do rąk której są one płatne. Nie oznacza to, że alimenty muszą być płatne dosłownie do rąk opiekuna. Wystarczy, że osoba płacąca alimenty będzie dysponowała potwierdzeniem dokonania wpłaty np. potwierdzeniem przelewu. Motywem takiego rozstrzygnięcia jest fakt, iż niepełnoletnie dziecko nie może działać we własnym imieniu, a wyłącznie przez przedstawiciela ustawowego, najczęściej jest to rodzic, pod którego władzą rodzicielską pozostaje.
Podstawy prawne obowiązku alimentacyjnego
Podstawy prawne obowiązku alimentacyjnego wobec dorosłego dziecka określa przede wszystkim art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), który stanowi, że rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Jednakże, zgodnie z art. 133 § 3 k.r.o., obowiązek ten ustaje, jeśli świadczenia wiązałyby się z nadmiernym uszczerbkiem dla rodzica lub jeśli dorosłe dziecko nie dokłada starań, aby się usamodzielnić.
Ważne znaczenie w kontekście obowiązku alimentacyjnego mają również:
- Art. 135 k.r.o. – który określa, że zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości rodziców.
- Art. 144¹ k.r.o. – który wprowadza możliwość uchylenia obowiązku alimentacyjnego, jeśli dalsze świadczenia byłyby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
W praktyce sądowej istotną rolę odgrywa również orzecznictwo, które precyzuje, kiedy dorosłe dziecko może być uznane za samodzielne. Na przykład w wyroku SN z dnia 14 listopada 1997 r. (III CKN 257/97) wskazano, że ukończenie przez dziecko studiów wyższych może być uznane za moment uzyskania samodzielności, ale nie jest to reguła bezwzględna – sąd każdorazowo analizuje indywidualne okoliczności.
Przesłanki uchylenia obowiązku alimentacyjnego
- Nadmierny uszczerbek dla rodzica:
Zgodnie z art. 133 § 3 k.r.o., obowiązek alimentacyjny ustaje, jeśli jego kontynuacja wiązałaby się z nadmiernym uszczerbkiem finansowym dla rodzica. Sąd analizuje sytuację zarobkową, zdrowotną i majątkową rodzica, oceniając, czy dalsze świadczenia nie prowadzą do istotnego pogorszenia jego sytuacji życiowej. - Brak starań dziecka w kierunku samodzielności:
Obowiązek alimentacyjny nie dotyczy dorosłego dziecka, które nie wykazuje inicjatywy w zdobyciu wykształcenia, podjęciu pracy lub usamodzielnieniu się. W wyroku SN z dnia 16 grudnia 1998 r. (I CKN 1104/98) podkreślono, że rodzice nie muszą wspierać dziecka, które celowo unika aktywności zawodowej lub edukacyjnej. - Sprzeczność żądania alimentów z zasadami współżycia społecznego:
Zgodnie z art. 144¹ k.r.o., sąd może uchylić obowiązek alimentacyjny, jeśli dalsze świadczenia byłyby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dotyczy to przypadków, w których dorosłe dziecko zaniedbuje kontakty z rodzicami, wykazuje wobec nich rażący brak szacunku lub dopuszcza się wobec nich czynów nagannych.
Procedura uchylenia obowiązku alimentacyjnego
Procedura uchylenia obowiązku alimentacyjnego wobec dorosłego dziecka składa się z kilku etapów, które należy przeprowadzić zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.):
- Przygotowanie pozwu
W pozwie należy jasno określić żądanie uchylenia obowiązku alimentacyjnego oraz podać podstawy prawne (np. art. 133 § 3 lub art. 144¹ k.r.o.). Kluczowe jest szczegółowe uzasadnienie z przywołaniem dowodów potwierdzających przesłanki uchylenia. - Złożenie pozwu do sądu
Pozew składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego. Do pozwu należy dołączyć wymagane dokumenty, m.in. odpis aktu urodzenia dziecka, dokumenty potwierdzające sytuację finansową rodzica oraz ewentualne dowody świadczące o niesamodzielności lub nagannym zachowaniu dziecka. - Postępowanie dowodowe
Na etapie rozprawy sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, które może obejmować przesłuchania stron, świadków, analizę dokumentów czy opinie biegłych. Dowody powinny potwierdzać istnienie przesłanek do uchylenia obowiązku. - Orzeczenie sądu
Sąd wydaje wyrok, w którym może uchylić obowiązek alimentacyjny w całości lub częściowo. W przypadku nieuwzględnienia żądania, rodzic ma prawo do wniesienia apelacji do sądu okręgowego. - Skutki uchylenia obowiązku
Po uprawomocnieniu wyroku ustaje obowiązek dalszych świadczeń alimentacyjnych. Warto pamiętać, że uchylenie działa z mocą na przyszłość, a wyjątkowo sąd może orzec zwrot nienależnie pobranych alimentów.
Najczęściej zadawane pytania
Co zmienia się natomiast po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności?
Ustaje władza rodzicielska, dziecko uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych i jest w stanie reprezentować siebie samo – również w zakresie alimentów.
Kiedy dziecko uzyskuje pełnoletność?
Pełnoletność uzyskuje się w momencie ukończenia 18 roku życia oraz w wypadku kobiet które ukończyły 16 rok życia przez zawarcie małżeństwa, gdy z okoliczności wynika, że jego zawarcie jest zgodne z dobrem założonej rodziny.
Czy należy zmienić wyrok zasądzający alimenty w momencie osiągnięcia pełnoletności przez dziecko?
Nie trzeba. Tutaj warto wziąć pod lupę uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1977 r. o sygn. III CZP 14/77 która wskazuje, że: „W przypadku uzyskania przez uprawnionego pełnoletności z zachowaniem prawa do dalszej alimentacji wypłata świadczenia może nastąpić wyłącznie do jego rąk. Zdarzenie to nie wymaga stwierdzenia orzeczeniem sądu opiekuńczego i dlatego do wykazania legitymacji do osobistego odbioru świadczeń wystarczą odpowiednie dokumenty stanu cywilnego.”.
W skrócie nie ma obowiązku występowania o „formalną” zgodę dokonywania płatności świadczenia alimentacyjnego pełnoletniemu dziecku.
Czy dziecko, które osiągnęło pełnoletność musi złożyć oświadczenie o zmianie osoby, do rąk której mają być przekazywane alimenty?
Ustawodawca nie nakłada na niego takiego obowiązku. Sytuacja jest bardzo prosta, jeżeli pełnoletnie dziecko złoży oświadczenie, że chce, aby alimenty dalej były płacone do rąk jego opiekuna to w myśl jego woli dotychczasowa sytuacja nie powinna ulec zmianie. Jeżeli jednak takiego oświadczenia nie złoży alimenty domyślnie należy przekierować do rąk dziecka.
Czy osiągnięcie przez dziecko określonego wieku automatycznie zwalnia z obowiązku alimentacyjnego?
Nie, obowiązek alimentacyjny nie jest automatycznie znoszony po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Konieczne jest wykazanie jednej z przesłanek określonych w art. 133 § 3 k.r.o. lub art. 144¹ k.r.o.
Czy rodzic musi płacić alimenty, jeśli dorosłe dziecko nie studiuje ani nie pracuje?
Jeśli dorosłe dziecko nie podejmuje działań w celu uzyskania samodzielności finansowej, rodzic może ubiegać się o uchylenie obowiązku alimentacyjnego na podstawie art. 133 § 3 k.r.o.
Jakie dowody są potrzebne do złożenia wniosku o uchylenie alimentów?
Należy przedstawić dowody potwierdzające przesłanki uchylenia, takie jak dokumentacja finansowa rodzica, dowody na brak starań dziecka w kierunku samodzielności czy dowody na naganne zachowanie dziecka wobec rodzica.
Chcesz dowiedzieć się więcej o sprawach rodzinnych?
Alimenty a pozbawienie władzy rodzicielskiej
